Historie Sybiraków

Rodzina Karpińskich
Na przełomie maja i czerwca 1941 roku, w ostatnich tygodniach sowieckiej okupacji wschodniej i części centralnej Polski, NKWD aresztowało i osadziło w więzieniu w Augustowie Aleksandra Karpińskiego. Powodem było rzekome udzielenie schronienia partyzantowi, o czym miał donieść jeden z sąsiadów. W związku z nagłym wybuchem wojny niemiecko-sowieckiej Aleksandrowi udało się jednak wydostać na wolność. Tyle szczęścia nie mieli jego najbliżsi.
Jeszcze w czerwcu tego samego roku Sowieci deportowali na Wschód żonę Aleksandra Leokadię, będącą wówczas w ciąży, oraz piątkę ich dzieci. W czasie swojego pięcioletniego pobytu na zesłaniu rodzina przebywała w sowchozie „Skotowod” Chakaskiego Obwodu Autonomicznego. W 1946 roku Leokadia wraz z czwórką dzieci (pozostała dwójka nie przeżyła pobytu na Sybirze) została repatriowana do Polski. 

Rodzina Walkiewiczów
W czerwcu 1941 roku Sowieci, okupujący Białystok od niemal dwóch lat, deportowali na Sybir Jadwigę Walkiewicz, będącą wówczas w siódmym miesiącu ciąży, wraz z jej córką Jolantą i synem Zdzisławem. Mąż Jadwigi Leopold, pracujący do roku 1939 w Urzędzie Wojewódzkim, pozostał na miejscu, gdyż aresztowany przez NKWD przebywał w sowieckim więzieniu. Po wielu dniach podróży matka z dziećmi dotarła do sowchozu „Lebieżyński” w Ałtajskim Kraju. 
Tam, we wrześniu 1941 roku, Jadwiga urodziła drugą córkę – Teresę. Zaraz potem rodzina przeniosła się do Starej Bardy, a następnie do Bijska. We wrześniu 1945 roku udało im się powrócić do rodzinnego Białegostoku. Niestety, nie dane im już było spotkać się z Leopoldem, który w 1944 roku został zamordowany w więzieniu Gestapo na Alei Szucha w Warszawie.

Rodzina Didyk
21 marca 1940 roku funkcjonariusze NKWD przyszli do domu Stefana Didyka we Lwowie – członka konspiracji, miejscowego listonosza i byłego członka Polskiej Organizacji Wojskowej. Aresztowali go i osadzili w więzieniu, a następnie zamordowali w Kijowie, w ramach Zbrodni Katyńskiej, strzałem w tył głowy. 
Żona Stefana, Maria, wraz z ich córkami, dziesięcioletnią Łucją i ośmioletnią Adą, po jego aresztowaniu uciekły ze Lwowa. Jednak w czerwcu powróciły do domu i jeszcze w tym samym miesiącu zostały deportowane. Początkowo przebywały nad rzeką Irtysz, a następnie w okolicach Kargasoku (obwód tomski). Tam w styczniu 1943 roku zmarła Maria, a jej córki trafiły do sowieckiego sierocińca w Tomsku. W czerwcu 1945 roku zostały przeniesione do placówki znajdującej się Afipskiju (Kraj Krasnodarski), a w kwietniu następnego roku repatriowano je do Polski. Trafiły do domu dziecka w Sikorowie koło Inowrocławia, a po kilku miesiącach do rodziny ojca.

Rodzina Bzik
10 lutego 1940 roku Sowieci deportowali na Wschód Wacława Bzika, gajowego z nadleśnictwa Sokółka, i jego żonę Stanisławę. Małżeństwo trafiło do obwodu irkuckiego na Syberii. Po ogłoszeniu tzw. amnestii z sierpnia 1941 roku Wacław wstąpił do powstającej w Związku Sowieckim polskiej armii pod dowództwem gen. Andersa. 
Polskich żołnierzy i cywili wkrótce ewakuowano na Bliski Wschód. Na przełomie 1943 i 1944 roku wojsko trafiło na front włoski. Tam, służący w 3. Dywizji Strzelców Karpackich Wacław przeszedł swój szlak bojowy, biorąc m.in. udział w bitwie o Monte Cassino. W tym czasie jego żona pozostawała w Związku Sowieckim, gdzie w 1943 roku wstąpiła do kolejnej polskiej armii, tym razem pod dowództwem Zygmunta Berlinga. W grudniu 1945 roku skierowano ją do Ałma-Aty, gdzie pomagała przy repatriacji Polaków do kraju. Sama do kraju wróciła w 1946 roku, zaś jej mąż rok później. Małżeństwo spotkało się więc ponownie po kilku latach rozłąki.

Rodzina Dudź
Przed wybuchem II wojny światowej rodzina Dudź zamieszkiwała leżące na terenie ówczesnego województwa białostockiego Sokolany (powiat sokólski). W latach sowieckiej okupacji (1939-1941) ojciec rodziny Aleksander działał w konspiracji, ukrywając się przed sowieckimi służbami z obawy przed aresztowaniem. Jak się okazało, Sowieci rzeczywiście postanowili się go pozbyć, i to z całą rodziną. 20 czerwca 1941 roku NKWD zabrało z domu jego żonę Marię oraz trójkę ich córek: Alfredę (ur. 1931 r.), Władysławę (ur. 1933 r.) oraz Janinę (ur. 1940 r.), które deportowano w głąb Związku Sowieckiego. Sam Aleksander nie został wywieziony, gdyż Sowietom nie udało się go odszukać. Natomiast losy Marii i córek podzieliła jego siostra Marianna oraz ojciec Jan (mający wówczas 75 lat). 
W sierpniu 1941 roku ogłoszono tzw. amnestię, na mocy której polscy obywatele na terenie Związku Sowieckiego mieli odzyskać wolność. Członkowie rodziny Dudź udali się w kierunku jednego z miejsc formowania polskiej armii dowodzonej przez gen. Władysława Andersa i w roku 1942, jako cywile, ewakuowali się wraz z polskim wojskiem na Bliski Wschód. W listopadzie tego samego roku trafili do specjalnie przygotowanego dla polskich uchodźców obozu w Tengeru, na terenie dzisiejszej Tanzanii. Niestety, do Afryki nie dotarł Jan, który zmarł w Teheranie we wrześniu 1942 roku. Pozostali członkowie rodziny powrócili do Polski w 1947 roku, gdzie po latach rozłąki spotkali się z Aleksandrem.

Rodzina Laszczyk
Edward Laszczyk był polskim żołnierzem, legionistą, który w okresie międzywojennym stacjonował w Wilnie. W czasie kampanii polskiej w 1939 roku poległ w bitwie pod Siedlcami. Jego córka Alina Laszczyk w latach 1941-1942 należała do podziemnej organizacji młodzieżowej. W czerwcu 1943, po złożeniu przysięgi, wstąpiła do Armii Krajowej, gdzie została oddelegowana jako łączniczka w oddziale porucznika ,,Jerzego”. 21 października 1944 roku została aresztowana przez NKWD i skazana wraz z matką Heleną Laszczyk na 10 lat pracy w łagrach.
Przebywała w kilku obozach przeznaczonych dla więźniów politycznych od Borowska koło Solikamska na Uralu, przez trzy obozy na tzw. trasie Tajszeckiej. Po odbyciu wyroku trafiła na miejsce zsyłki do Bolszoj Murty w Krasnojarskim Kraju, gdzie przebywała od października 1954 do 16 listopada 1955. Tam też poznała swojego przyszłego męża Zygmunta Sobolewskiego, żołnierza AK, który do łagru trafił w 1945 roku, po aresztowaniu przez sowiecki kontrwywiad „Smiersz”. Przyczyną był jego udział w operacji „Ostra Brama”, czyli wyzwalaniu, we współpracy z Armią Czerwoną, Wilna spod niemieckiej okupacji w lipcu 1944 roku. Po powrocie do kraju, 23 stycznia 1956 roku Alina i Zygmunt wzięli ślub. 

Rodzina Kowalczyków
Włodzimierz urodził się 11 marca 1935 roku w Bydgoszczy. Po wybuchu wojny wraz z rodziną, mamą, babcią i bratem uciekli na teren Wołynia. 10 lutego 1940 roku, wczesnym rankiem pod nadzorem żołnierzy Armii Czerwonej zostali załadowani do wagonów towarowych. Po 15 dniach podróży w koszmarnych warunkach dotarli na stację w miejscowości Kiniszma. Włodzimierz w wieku 6 lat pracował pasąc kozy lub pilnując obozowego pola kapusty. W pewnym momencie ciężko zachorował, a jego matka samotnie poszła nocą do odległego o 40 kilometrów miasta po pomoc. 
Udało im się przeżyć, do ojczyzny wrócili w komplecie. W roku 1947 dołączył do nich ojciec wracając z Anglii. Do końca życia Włodzimierz zaangażowany był w działalność wrocławskiego Związku Sybiraków. To właśnie on szerzył wiedzę, opowiadając najmłodszym o historii przemilczanej przez ponad 40 lat. Miał znaczący wkład w powstanie izby pamięci Golgoty Wschodu, a także na to, że w tym miejscu jest dziś nowoczesna wystawa scenograficzna.

Rodziny Gill i Dutkiewicz
Pochodząca z Grodna Maria Dutkiewicz (z domu Gill) została deportowana wraz z matką Katarzyną i bratem Arkadiuszem w 1940 roku do północnego Kazachstanu. Wcześniej NKWD aresztowało jej ojca Joachima Gilla, który prawdopodobnie został zamordowany w Zbrodni Katyńskiej. Maria, jej matka i brat zdołali opuścić Związek Sowiecki wraz z Armią Andersa. Przez Iran dotarli do Masindi w Ugandzie, gdzie Maria mogła na nowo być dzieckiem, wstąpiła do harcerstwa i kontynuowała naukę w egzotycznych warunkach afrykańskiej sawanny.
Po wojnie wróciła do Europy, osiedliła się w Polsce w okolicach Oleśnicy. Ukończyła studia historyczne i przez 35 lat pracowała jako nauczycielka. Była prezesem Towarzystwa Przyjaciół Dzieci oraz założycielką Klubu pod Baobabem, zrzeszającego byłych mieszkańców osiedli afrykańskich. Obecnie mieszka we Wrocławiu, aktywnie dzieląc się wspomnieniami o swojej niezwykłej podróży, która ukształtowała jej życie i pasję do pracy z młodzieżą.

Rodzina Sawickich
Zofia Helwing (z domu Sawicka) była córką legionisty. W 1940 roku wraz z matką zostały aresztowane i skierowane do sowieckich łagrów w rejonie Archangielska. Po amnestii w 1941 r. trafiła do Kazachstanu, gdzie przebywała do 1944 r., pracując w trudnych warunkach. Opiekowała się matką, która uległa wypadkowi podczas ścinania drzew. 
Po powrocie do Polski w 1946 r. podjęła pracę i naukę. W latach 1988–1989 współorganizowała reaktywację Związku Sybiraków, zostając pierwszym prezesem oddziału dolnośląskiego. Angażowała się w edukację młodzieży poprzez programy „Lekcje żywej historii” oraz działalność przy Sanktuarium Golgoty Wschodu we Wrocławiu. Na emeryturze pełniła funkcję prezesa honorowego Związku Sybiraków.

Rodzina Kiałków
Wanda Kiałka (z domu Cejko) urodziła się 15 grudnia 1922 roku w Wilnie, zaś jej przyszły mąż Stanisław 7 września 1911 roku w Słupii Kapitulnej w okolicach Rawicza. Oboje byli głęboko zaangażowani w działalność niepodległościową podczas II wojny światowej.
Ona – łączniczka i sanitariuszka, brała udział w operacji „Ostra Brama”. Pod koniec wojny Wanda została aresztowana przez sowietów i zesłana do Kaługi gdzie odmówiła złożenia przysięgi wierności Związkowi Sowieckiemu. Po powrocie do Wilna ponownie zatrzymana i skazana na 20 lat łagru w Workucie. 
On – jezuita, który w 1939 roku uzyskał zgodę na wstąpienie do armii. Brał udział w obronie Lwowa, a po upadku miasta organizował konspirację w okręgu Wileńskim w strukturach ZWZ-AK. Aresztowany przez NKWD w styczniu 1945 roku i skazany na 15 lat łagru, które miał spędzić wydobywając węgiel w odległej Workucie.
Oboje wrócili do kraju pod koniec 1956 roku, gdzie przez długie lata byli pod czujnym okiem Służby Bezpieczeństwa. Stanisław zmarł w 1980 roku, zaś Wanda nadal mieszka we Wrocławiu i kultywuje pamięć przeżytej historii.